عاشیق‌ها نوازندگان و آوازخوانانی هستند که در ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ترکمنستان، قفقاز و دیگر مناطق ترک‌نشین هنرنمایی می‌کنند. عاشیق‌های آذربایجان وارث یکی از غنی‌ترین بخش‌های ادبیات و فرهنگ شفاهی آسیا هستند. سنت عاشیق‌ها در فرهنگ آناتولی، جمهوری آذربایجان و ایران است و منشاء آن در باورهای مردم ترک می‌باشد.برخی از کارشناسان معتقدند که فرهنگ عاشیقی یادگار شاه اسماعیل صفوی در فرهنگ آذری است. دربار شاه اسماعیل، محل پرورش عاشیق‌ها بوده و «عاشیق قربانی» اولین عاشیقی بود که در این دربار فعالیت می‌کرد. آنان خنیاگرانی بودند که مردم از هرجهت تأییدشان می‌کردند.

عاشیق‌ها در فرهنگ آذربایجان جایگاه ویژه‌ای به‌دلیل نقش آن‌ها در انتقال فرهنگ و ادبیات شفاهی مردم دارند. عاشیق در گذشته نقش بسیار بااهمیتی در فرهنگ ترکی داشته‌است. اسم قدیمی عاشیق، «اوزان» بوده‌است. عاشیق‌ها در میان ترکمنان باغشی یا بخشی نامیده می‌شوند.

 

 

عاشق علیخان

نوعی مبارزه و مسابقه میان دو عاشیق از طریق آواز و موسیقی است. در گذشته رسم بر این بوده است که در پایان این مبارزه عاشیق مغلوب، سازش را به رقیبش می‌بخشید. داستان رقابت خسته قاسم و لزگی‌احمد در میان عاشیق‌های ایران معروف است. به این نوع مبارزه در برخی نواحی ایران همچون ساوه و همدان، آچوب باغلَمه (açub bağleme) گفته می‌شود.

ساز عاشیقی

ساز عاشیقی با نامهای قوپوز، چگور و ساز شناخته می‌شود؛ گر چه در برخی نواحی ایران برخی از عاشیقها سازهایی غیر از چگور می‌نوازند؛ به عنوان مثال (در همدان) خان‌میرزا، مرحوم عاشیقصحبت و مرحوم عاشیق اکبر غفوری تار می‌نواختند و مرحوم عاشیق سلمان نغمات ترکی را با تار و ویولن می‌نواخت و می‌خواند.

داستان‌های عاشیق‌ها

چندین داستان به‌صورت نظم (قوشما) و نثر (سوز) توسط عاشیق‌ها آفریده‌شده و به‌صورت شفاهی به نسل‌های بعدی منتقل شده‌است.

مشهورترین داستان‌های عاشیق‌ها: