طشتگذاری
آیین طشت گذاری یکی از قدیمی ترین سنتها و مناسک ایرانی است که جمع کثیری از مردم آذری زبان ایران، با این آیین عزاداریهای محرم را شروع میکنند.
مراسم طشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار میشود و طشتهای آب را که رمزی از فرات میباشد در مساجد و حسینیه ها میآورند و این سنت به پیروی از اقدام امام حسین و یادآور رفتار جوانمردانه او در مقابل سپاه حر میباشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذیحجه، آب مشکها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب کردند.
آیین طشت گذاری در استانهای آذری زبان، از ریشه دارترین آیینهای ماه محرم است که در روزهای پایان ماه ذی الحجه برگزار میشود و در حقیقت، برگزاری این آیین، آماده شدن حسینیان برای برگزاری مراسم سوگواری امام حسین را نشان میدهد.
علل برگزاری این مراسم
در ارتباط با علل برگزاری مراسم طشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد، اکثرا اعتقاد بر این است که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار میگیرد.
براساس روایتهای تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقهای به نام «زباله» راه بر کاروان بسته و حرکت آن را متوقف ساختهاند.
در این محل، امام حسین علیرغم کمبود آب دستور میدهند طشتها توسط آبهای موجود در مشکها پر شود که هم یاران حسین و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.
تاریخچه برگزاری آیین طشت گذاری
هرچند که مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استانهای همجوار چون آذربایجان شرقی و غربی و زنجان، بناب، تالش و... نیز مورد توجه قرار گرفتهاست.
این مراسم که به نوعی محبت عزاداران به اهل البیت را نشان میدهد، چند سالی است که در استانهایی غیر از استانهای آذری زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی دو سال اخیر در ورامین، مازندران و... نیز برگزار میشود.
بعد از قرار گرفتن طشتها در سکوهای مخصوص و در میان حزن و اندوه حاضران، دعای مخصوص خوانده میشود و از آب طشت به عنوان تبرک، اکثریت حاضران و عزاداران استفاده میکنند.
بر اساس متن کامل و قدیمی دعای طشت گذاری که به صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، میتوان حدس زد آیین طشت گذاری ریشه در عصر صفویه(که امرای آن ترک زبان و شیعه بودند) داشته باشد.
آیین طشت گذاری در اردبیل
رسم «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است؛ در این آیین، «طشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود فرات است که به روی حسین و یارانش بسته شد.
مراسم طشت گذاری در اردبیل از ۲۷ذیحجه شروع میشود و در ۳۰ ذیحجه به پایان میرسد. براساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم میشود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات ششگانه میشود.
شروع طشت گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه ریزی شدهاست که هر روز در دو محله بزرگ این مراسم برگزار شود.
طشتهایی که در این مراسم مورد استفاده قرار میگیرند، گرد و از جنس برنز یا مس است، بعد از عزاداری، ریش سفیدان در هر محله، طشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد میشوند. حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی با شعار «الدخیل یا ابوالفضل» سینه میزنند.
پس از آن، ریش سفیدان با دور زدن مسجد، طشتها را در جای مخصوص خود قرار میدهند، آنگاه طشتها را از آبی که در کوزهها بر دوششان حمل کردهاند، پر میکنند.
برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شدهاست، یکی از ویژگیهای معماری مساجد اردبیل این است در مساجد شهر جایگاه و سکوهایی خاص وجود دارد که برای این منظور مورد استفاده قرار میگیرد.