اویغورها مردم ساکن شمال غرب چین هستند که در ایالت خودگردان سین کیانگ یا ترکستان شرقی (اویغورستان) به مرکزیت اورومچی زندگی می‌کنند. مردم اویغور از اقوام ترکتبار و مسلمان سنی هستند. به غیر از استان سین کیانگ چین؛ مطابق آخرین آمارِ مربوط به سال 2009 میلادی، بخشی از اویغورها اینک ساکن کشور قزاقستان  و بخشی کوچکی هم ساکن کشور قرقیزستان هستند.

نام و ریشه

خواجه رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی در جامع‌التواریخ می‌نویسد که کلمه اویغور در زبان ترکی قدیم به‌معنای «به هم پیوستن و مدد کردن» است. خان ترک، اوغوزخان نه پسر داشته‌است که جمع آنها را اویغور گفته‌اند. اویغورها یکی از معروفترین ملل ترک هستند که فرهنگ و زبان آنها پایه سایر زبانهای ترکی محسوب می‌شود و از اولین ملل ترک زبان بوده‌اند که به دین اسلام گرویده‌اند

آنچه نویسندگان مسلمان دوره‌های بعد درباره ٔ اوغوزخان و بیست و چهار قبیلهٔ اوغوز نقل کرده‌اند، از تاریخ غازانی است، بخصوص مورد تواریخ آل سلجوق، که مؤلف آن بلندپروازیهای خیالی چنگیزخان را از تاریخ غازانی گرفته و فقط اوغوزخان را به جای چنگیزخان نهاده، نمونه ٔ خوبی از این اقتباس است. یک دانشمند ترک که در اثر این تحریف دچار اشتباه شده نظر داده‌است که «مجموعه ٔ قوانین ترکان اوغوز» «مبنای یاسای معروف چنگیزخان» را برای ما به جای گذارده‌است. همچنین بین ترکمانان دریای خزر، اوزخان (به جای اوغوزخان) تا قرن نوزدهم میلادی به عنوان جد قومشان معروف بود.

درباره ٔ همبستگی‌های زبانشناسی و نژادشناسی اغوزها با سایر اقوام ترک عقاید مختلف است. در دائرةالمعارف اسلام درباره طوایف نه‌گانه اغوز، چنین آمده: غز لغت تازی است که به قبیله ٔ ترکان اوغز اطلاق می‌شود. ظاهراً قوم بزرگی که در قرن ششم همه ٔ قبایل ساکن چین تا دریای سیاه را به صورت امپراطوری واحدی از صحرانشینان درآورد، بدین نام خوانده شده‌است. این قوم از طوایف متعدد مرکب بوده‌اند که از جهت کثرت عدد خانواده و وسعت اراضی با یکدیگر اختلاف بسیار داشته‌اند و مهمترین این طوایف عبارت بودند از طوایف نه‌گانه اغوز (تغز اوغز): اغوز، اویرات، آرلاد، جلایر، تاتار، قنقرات، قیات، کرائیت و مغول.

تاریخ

سابقه نفوذ چینی‌ها در ترکستان شرقی به دوره باستان می‌رسد. درطول تاریخ ترکستان بزرگ حکومت‌های مستقل خود را داشته‌است و رابط چین با دنیای اسلام در آسیای مرکزی بوده‌است. اویغورها قسمت بزرگی از جاده ابریشم را در دست داشتند و از این راه ثروتمند و متمدن شده بودند. اقوام مهاجم قرقیز در سال ۲۱۹ هجری خورشیدی امپراتوری اویغورها را نابود کردند. در قرون معاصر در سال ۱۸۸۴ میلادی در دوره امپراطوری منچو، چینی‌ها ترکستان شرقی را تسخیر کردند و نام آنرا تغییر داده «سین کیانگ» نامیدند که در زبان چینی بمعنی «مرز جدید» می‌باشد.

زندگی

 

معترض اویغوری، در مونیخ، با پرچم ترکستان شرقی.

منطقه خودمختار و اویغور نشین سین کیانگ دارای منابع غنی گاز طبیعی وذخایر معدنی است. همچنین این منطقه به مثابه دروازه تجارت و انرژی چین با آسیای مرکزی محسوب می‌گردد

اویغورها اغلب شهرنشین هستند و به بازرگانی و پیشه‌وری مشغولند. ایغورها پیش از تسلط چین به این منطقه، دولت مستقل خود را داشتند و در طول تاریخ چندین بار زمام مناطق پیرامون در مغولستان و آسیای مرکزی را به دست گرفتند. در سال‎های کنونی به دنبال ترقی اقتصادی در چین، این منطقه نیز دچار تغییرات اقتصادی و جمعیتی شده‌است.شهر معروف اویغورستان و مرکز آن اورومچی نام دارد و کاشغر دومین شهر آن است.

فرهنگ

زبان ایغورها اویغوری یا ترکی اویغوری است و دینشان اسلام. اما اعتقاد بر این است که بسیاری از اویغورها سابقا پیروان مانی بودند، کما اینکه آیین مانی مدتها دین حکومتی اویغورها بود.

زبان اویغوری‌ها تا حدود زیادی تاثیر گرفته از زبان پارسی و عربی است.

جنبش استقلال‌خواهی

تا کنون اویغورها بارها تلاش برای استقلال از چین کرده‌اند که بی‌نتیجه مانده. و دولت چین مکررا سعی در تروریست خواندن استقلال طلبان اویغور کرده.

حکومت مرکزی چین در سرکوب مسلمانان اویغور بسیار فعال بوده‌است؛ به طوری که از ۹۳۸ مدرسه زبان عربی که در سال ۱۹۸۹ مشغول به کار بودند، آخرین مدرسه این گروه در ۱۹۹۶ توسط دولت چین تعطیل شد. در سال ۲۰۰۵ نیز ۳۷ دانش آموز به جرم آموختن اسلام در کلاسهای آموزشی اسلام دستگیر شدند و دانشجویان به جرم اعمال دینی از دانشگاهها اخراج شدند. شاغلینی که نماز می‌خوانند، از سر کار اخراج شده، امامان ۲۳۰۰۰ مسجد این ناحیه مجبورند نام و تعداد نمازگزاران مساجد خود را به مقامات دولتی گزارش بدهند. گزارشها حتی حاکی است که مسلمانان اویغور اغلب تحت فشارند تا مشروبات الکلی بنوشند و در روزهای ماه رمضان غذا صرف کنند. سازمان عفو بین‌الملل معتقد است که ۵۰۰ اویغور از ۱۹۸۵ تا کنون به جرم «استقلال طلبی» اعدام شده‌اند.